Welke kennis en vaardigheden hebben leerlingen nodig om goed te kunnen meedoen in de democratische maatschappij? Die vraag staat centraal bij de Stichting Voortgezet Onderwijs Parkstad Limburg. Samen met de andere scholen van de stichting ontwikkelde het Bernardinuscollege in Heerlen, een school met havo, atheneum en gymnasium, een nieuwe methode voor integraal schrijfonderwijs: de Schrijflijn.
Het was voor het Bernardinuscollege in Heerlen tijd om de traditionele manier van lesgeven te verruilen voor onderwijs dat beter past bij de jongeren van nu en de maatschappij waarin zij opgroeien. Guy de Munck trad in 2019 aan als rector om het veranderingsproces te leiden. Vooral op het gebied van taal lag er een taak, want kinderen in de omgeving van Heerlen behalen gemiddeld minder vaak de referentieniveaus voor taal dan kinderen in de rest van Nederland.
Meer dan kennis
Na de eerste stappen op weg naar meer eigentijds onderwijs werd ook het Bernardinus verrast door de lockdowns in coronatijd. 2 jaar lang volgden de leerlingen veel thuisonderwijs. “Die onderbreking van de tijd op school heeft veel invloed gehad op de leerlingen”, vertelt rector Guy. Hij begrijpt dat het kabinet al snel met een Nationaal Programma Onderwijs kwam om opgelopen achterstanden in de basisvaardigheden weg te werken. “Maar een veel grotere achterstand zagen wij op een ander vlak: op het gebied van welzijn en in de omgangsvormen van leerlingen, hun interpersoonlijke vaardigheden.”
Dit sterkte de school in het idee dat onderwijs niet alleen om kwalificatie zou moeten draaien – het oefenen voor examens en het behalen van bepaalde leerdoelen – maar ook om socialisatie. Basisvaardigheden als rekenen en taal zijn middelen om een hoger doel te bereiken: dat leerlingen goed kunnen functioneren in de democratische maatschappij.
Het Bonifatius college voor havo/vwo in Utrecht werkt met een succesvolle zelf-ontwikkelde en vakoverstijgende aanpak voor rekenen. Benieuwd hoe dat werkt? Rekencoördinator Kees Hooyman vertelt erover in deze podcast.
“Als je schrijft, moet je vaardigheden combineren, zoals bronnen beoordelen, argumenteren en grammaticaal kloppende zinnen maken.”
Taal actief gebruiken
Om dit mogelijk te maken ontwikkelde het Bernardinuscollege een schoolbrede aanpak voor geïntegreerd taalonderwijs: de zogenaamde Schrijflijn. “Voorheen kregen de leerlingen taalonderwijs gefragmenteerd: lessen over grammatica, over interpunctie, spelling, et cetera”, legt Guy uit. “Actief schrijven was moeilijk voor ze. Dat merkten we onder andere aan de kwaliteit van sector- en profielwerkstukken in de examenklassen. Als je schrijft, moet je namelijk allerlei vaardigheden combineren, zoals bronnen beoordelen, argumenteren en grammaticaal kloppende zinnen maken.”
In de vakoverstijgende Schrijflijn staat het actieve gebruik van de taal centraal. Leerlingen schrijven regelmatig. Al vanaf de eerste klas, waar ze beginnen met creatief schrijven. Ook lezen krijgt meer aandacht dan voorheen. “We lezen veel met de leerlingen”, vertelt Guy. “Niet om het lezen, maar omdat leerlingen hiermee waardevolle inzichten en vaardigheden opdoen. Het is jammer dat het literair onderwijs de laatste jaren op een laag pitje heeft gestaan. Want juist lezen is belangrijk voor de persoonlijkheidsvorming: je leert in literatuur onder andere dat de wereld niet zwart-wit is.”
“Burgerschapsvorming is geïntegreerd in de schrijflijn: door over maatschappelijke thema’s te schrijven die de leerlingen interessant vinden, gaat dit vanzelf.”
Kennisnetwerk
De Schrijflijn is gebaseerd op wetenschappelijke inzichten van de Universiteit van Maastricht, die doorlopend onderzoek doet naar de taalvaardigheid in regio Parkstad. De gegevens die de universiteit daarover beschikbaar stelt, worden benut door het Bernardinuscollege. “Dankzij deze schat aan informatie kunnen we gefundeerde keuzes maken”, legt Guy uit. ”Zo blijkt bijvoorbeeld uit onderzoek dat 2 factoren zorgen voor motivatie bij leerlingen: plezier en autonomie. Daarom laten we leerlingen hun eigen onderwerpen kiezen bij het schrijven, en hun eigen boek bij het lezen. Natuurlijk bepalen wij wel of een boek of onderwerp op niveau is, maar behalve dat zijn leerlingen vrij om zich te verdiepen in een onderwerp dat hen interesseert. Dat geeft autonomie.” Ook het plezier wordt niet vergeten. “Vorig jaar organiseerden we samen met een paar leerlingen een boekenbal op school en een cultuurfeest. En ook bij de schoolkrant hebben leerlingen veel lol.”
"Mijn tip aan andere scholen: als je wilt veranderen, doe dat dan op basis van onderzoek. En zorg voor energie in de school, ook met je eigen enthousiasme!"
Coaching van docenten
Hoe bevalt het werken met de Schrijflijn de docenten? “De nieuwe manier van lesgeven en de vele veranderingen vragen op dit moment veel van collega’s”, erkent Guy. “De reacties van de docenten verschillen dan ook. Sommigen wanen zich in een snoepwinkel en grijpen alle mogelijkheden aan, anderen hebben meer moeite met de grote aanpassingen. We hebben daarom 4 jaar uitgetrokken om de Schrijflijn op school in te voeren. Al doende ondervinden we wat werkt en wat niet. We zorgen voor opleiding en coaching van onze docenten. Dit vraagt allemaal veel afstemming, maar het is de moeite waard. We willen stoppen met tijdelijke pleisters plakken; het is goed om, nu er veel aandacht is voor de herinrichting van het onderwijs door het Nationaal Programma Onderwijs, structurele verbeteringen door te voeren. Dat doen we op basis van wetenschappelijke inzichten en dat geeft vertrouwen. Dat zou ook mijn tip zijn aan andere scholen: als je wilt veranderen, doe dat dan op basis van onderzoek. En zorg voor energie in de school, ook met je eigen enthousiasme!”
