Scholen in Nederland bewegen stapje voor stapje richting inclusiever onderwijs. Een onderwijsvorm waarin we bouwen aan een systeem waarin álle kinderen zich welkom voelen. Hoe breng je twee werelden bij elkaar – het speciaal en regulier onderwijs – zonder dat je iemand tekortdoet? Lichtenbeek SO en basisschool De Esdoorn pionieren al bijna vijftien jaar met inclusieve onderwijsvormen. Met vallen en opstaan, maar vooral met grote winst voor leerlingen, ouders en leerkrachten. Hoe maken zij het mogelijk? En wat kunnen andere scholen hiervan leren?
“Waarom moesten kinderen uit het speciaal onderwijs vaak ver reizen, terwijl hun broertjes, zusjes en buurtgenootjes wél dichtbij naar school konden?”
Van wens naar werkelijkheid
De samenwerking tussen Lichtenbeek, een school voor speciaal onderwijs, en De Esdoorn, een reguliere basisschool, ontstond vanuit een concrete vraag van ouders: waarom moesten kinderen uit het speciaal onderwijs vaak ver reizen, terwijl hun broertjes, zusjes en buurtgenootjes wél dichtbij naar school konden? “Ouders gaven aan dat de lange reistijd naar een passende school belastend was voor hun kind”, vertelt Martijn Vooren, directeur van Lichtenbeek. “Bovendien wilden ze graag dat hun kind deel bleef uitmaken van de eigen leefomgeving.”
Met die vraag begon de zoektocht naar een vorm van inclusief onderwijs die werkte voor beide scholen én hun leerlingen, inmiddels al bijna vijftien jaar geleden. “Het was geen kwestie van simpelweg kinderen uit het speciaal onderwijs in een reguliere klas zetten”, benadrukt Vincent Scholte, directeur van De Esdoorn. “Daarom begonnen we met een klein groepje kinderen en hebben we hier de tijd en ruimte voor gekregen en genomen.”
Werk nauw samen en wissel kennis uit
De samenwerking begon klein, met gezamenlijke activiteiten op het schoolplein en gezamenlijke vieringen, zodat leerlingen elkaar leerden kennen. Daarna werden de eerste gedeelde lessen opgezet. Inmiddels zijn drie klassen van Lichtenbeek ondergebracht binnen het gebouw van De Esdoorn. Deze klassen hebben een eigen lokaal en gespecialiseerde begeleiding, en de leerlingen doen waar mogelijk mee in de reguliere lessen. “Bijvoorbeeld bij het thematische onderwijs IPC (International Primary Curriculum), bewegingsonderwijs en bepaalde reken- en leeslessen”, vertelt Vincent. “Dat gebeurt niet zomaar; leerkrachten stemmen samen af welke momenten geschikt zijn en hoe ze de begeleiding zo goed mogelijk organiseren.” Sommige leerlingen kunnen het grootste deel van de dag in de reguliere klas meedraaien, anderen hebben meer momenten nodig in de kleinere groep van Lichtenbeek. “Het gaat erom dat ieder kind onderwijs krijgt op de plek die op dat moment het beste bij hem of haar past”, zegt Martijn.
“De samenwerking begon klein, met gezamenlijke activiteiten op het schoolplein en gezamenlijke vieringen, zodat leerlingen elkaar leerden kennen.”
Leerkrachten van beide scholen werken nauw samen en wisselen kennis en expertise uit. “Leraren van De Esdoorn doen in de praktijk ervaringen op in het omgaan met leerlingen met extra ondersteuningsbehoeften, waarbij de collega’s van beide scholen regelmatig overleggen en samen leren hoe ze lesstof toegankelijk maken voor een bredere groep leerlingen”, legt Linda van Raaij, teamleider en intern begeleider bij Lichtenbeek, uit.
Sociale én inhoudelijke ontwikkeling
Volgens de betrokkenen zijn er duidelijke voordelen voor zowel de leerlingen van het speciaal als regulier onderwijs. “Kinderen leren omgaan met verschillen”, zegt Martijn. “Onze leerlingen voelen zich welkom en gewaardeerd, terwijl de kinderen van De Esdoorn ervaren hoe het is om samen te leren met klasgenoten die net iets meer ondersteuning nodig hebben.”
Daarnaast heeft de samenwerking een positief effect op het schoolklimaat. “We merken dat er een sterkere sociale cohesie is”, zegt Vincent. “Kinderen zijn behulpzamer naar elkaar en hebben meer begrip voor elkaars uitdagingen.” Ouders zijn ook enthousiast. “Sommige ouders twijfelden eerst of hun kind zich zou redden in een reguliere setting”, vertelt Linda. “Nu zien ze hoe hun kind groeit door het contact met andere leerlingen.”
“Kinderen zijn behulpzamer naar elkaar en hebben meer begrip voor elkaars uitdagingen.”
Geleerde lessen en continu aanpassen
Toch brengt een samenwerking als deze ook uitdagingen met zich mee. “Het afstemmen van lesprogramma’s en roosters was in het begin echt een puzzel”, geeft Linda toe. “Speciale onderwijsprogramma’s en reguliere methodes sluiten niet altijd direct op elkaar aan. We moesten manieren vinden om de lesinhoud flexibel in te richten.”
Ook de financiering blijft een uitdaging. “Het speciaal en regulier onderwijs worden apart bekostigd, en dat maakt het soms lastig om extra ondersteuning te organiseren”, legt Martijn uit. “We hopen dat er in de toekomst meer structurele middelen beschikbaar komen voor dit soort samenwerkingen.”
“Het afstemmen van lesprogramma’s en roosters was in het begin echt een puzzel.”
Daarnaast is het vinden van goed personeel een terugkerend punt. “We zien dat de vraag naar onderwijs op maat groeit”, zegt Vincent. Daarom investeren beide scholen in gezamenlijke (team)scholing.
Wat kunnen andere scholen hiervan leren?
Voor scholen die ook een samenwerking tussen speciaal en regulier onderwijs overwegen, delen Linda, Vincent en Martijn een paar belangrijke lessen:
- Begin klein en bouw uit. “Start met gezamenlijke activiteiten en bekijk daarna stap voor stap welke onderwijsvormen mogelijk zijn.”
- Investeer in samenwerking tussen teams. “Zorg voor gezamenlijke trainingen en overlegmomenten voor leerkrachten.”
- Communiceer helder met ouders. “Neem hen vanaf het begin mee in het proces en laat zien wat de voordelen zijn. En wees eerlijk over de knelpunten die je ervaart.”
- Blijf flexibel en leer van de praktijk. “Niet alles gaat in één keer goed. Sta open voor aanpassingen en evalueer regelmatig wat beter kan.”
Een toekomst met gelijke kansen voor iedere leerling
Met hun gedeelde visie en hechte samenwerking laten Lichtenbeek en De Esdoorn zien dat inclusief onderwijs mogelijk is. “We willen nog meer stappen zetten, maar zien nu al hoeveel het oplevert”, zegt Vincent. “Uiteindelijk willen we dat iedere leerling zich gezien en gewaardeerd voelt – ongeacht zijn of haar ondersteuningsbehoefte.” “Samen leren is samen leven”, concludeert Linda. “En dat begint bij een school die iedereen verwelkomt.”
Wil je meer lezen over hoe scholen werken aan passend onderwijs? In het rapport De Staat van het Onderwijs 2025 gaan we uitgebreid in op de samenwerking tussen regulier en speciaal onderwijs en hoe deze samenwerking bijdraagt aan inclusief onderwijs.
