PISA-resultaten, startschot voor groei

Column van Remco Feskens

Elke keer is het weer spannend als de resultaten van het PISA (Programme for International Student Assessment)-onderzoek worden gepubliceerd. Dit wordt sinds 2000 afgenomen en vergelijkt hoe 15-jarigen in verschillende landen op school presteren. Afgelopen december was het weer zover en de uitkomst was echt even schrikken, want Nederland daalde flink ten opzichte van de vorige meting in 2018. Dit baart me uiteraard zorgen, want het geeft een alarmerende boodschap over het onderwijs. Zeker omdat je ziet dat verschillen tussen leerlingen onderling groter worden. Maar er is ook te weinig oog voor het hele plaatje. Laten we de uitkomsten niet alleen zien als een deprimerende conclusie, maar ook als startschot (voor onderzoek) om het onderwijs te verbeteren.

Gelukkig biedt het PISA-onderzoek genoeg bouwstenen voor ons als onderwijssector om aan de slag te gaan. Omdat het resultaten en toetsgegevens uit verschillende bronnen combineert, geeft het een breed beeld van hoe leerlingen het doen en hoe het onderwijs ervoor staat. Het onderzoek belicht namelijk 3 elementen: achtergrondkenmerken van leerlingen, het onderwijsproces, dus bijvoorbeeld hoe docenten lesgeven, en onderwijsuitkomsten. Het is niet verrassend dat de opzienbarende resultaten in de media al veel besproken zijn. Helaas hebben veel artikelen aandacht voor maar een willekeurige combinatie van 2 van de 3 bouwstenen. Daardoor mist soms nuance. En die is juist zo belangrijk, omdat de samenhang verklaart hoe het onderwijs ervoor staat.

Het ontbreken van die nuance werkt twee kanten op. Soms vlakt het de ernst van de situatie af. Dan staat er dat Nederland op de internationale ranglijst daalt, omdat het niveau in andere landen steeg, of omdat het aantal landen dat deelnam aan het onderzoek toenam, en dat het dus niet zo erg is. Dat klopt niet, want de PISA-resultaten zijn ook binnen een land met de vorige afname te vergelijken. Dat laat zien dat het niveau in Nederland daalt en dat onze daling nog scherper is dan in andere landen. We kunnen ons niet blijven verschuilen achter schoolsluitingen tijdens de coronaperiode, omdat dit simpelweg niet de enige verklaring is. Wat wel de precieze verklaringen zijn? Dat antwoord moeten we nu gaan vinden. Je ziet verder artikelen die suggereren dat de daling van de leesvaardigheid komt door de toename van leerlingen met een migratieachtergrond. Maar hiervoor bestaat geen bewijs. Voordat je zoiets beweert, moet je eerst goed onderzoek doen.

Gelukkig leveren veel artikelen ook goede aanleidingen en hypothesen voor verder onderzoek op. Zo koppelen ze dalende leesvaardigheid aan een dalende leesmotivatie. Of wijzen ze erop dat je goed moet kijken naar de rol van het lerarentekort in het vmbo. We hebben nu maar een deel van het plaatje. Als we echt willen snappen wat er aan de hand is, moeten we niet bij de pakken neer gaan zitten, maar verder onderzoeken. Dat kost tijd, maar met deze uitkomsten moet je dat ervoor overhebben. Daarnaast moet je dit multidisciplinair aanpakken. Je hebt wetenschappers nodig, beleidsmakers, statistici en mensen met kennis van de vakinhoud. Alleen als iedereen meedenkt kun je echt zeggen wat de PISA-resultaten betekenen. En vooral: dan kunnen we samen aan de slag om het tij te keren.